Ik kan zo nijdig worden als ik op het Journaal hoor dat mensen gaan plunderen na een ramp.
Mensen die een slaatje willen slaan uit leed, verwarring en chaos. Die doelbewust anderen nog meer leed aandoen door vernieling en stelen. En die misschien zelfs wel zorgen dat er niet genoeg is voor iedereen. Zo primair je eigen behoeften vervullen, is dat om te overleven of om ‘gebruik’ te maken van de erbarmelijke situatie? Hoe staan deze mensen onder ‘normale’ omstandigheden in het leven? Dat is mijn eerste reactie. Maar ja, wat als ik zelf met schrijnende honger in een dorp vol puin loop? Je hebt niets meer, en het eten is voorhanden door slechts door een gebroken ruit te stappen. Of zoals het door de politie doodgeschoten meisje in Haïti, dat op dat moment een paar replica’s van schilderijen stal om te kunnen handelen. Blijkbaar kon zij alleen dit bedenken, want zij was goed in handelen. Door te handelen kreeg ze geld en met geld kon zij eten kopen.
In nood gooien mensen hun normen en waarden overboord. Ze nemen veel risico. Wanneer is het zover? Hoeveel nood is er voor nodig om dat te doen? Hoe zou het zijn als je alles verliest, gevaar loopt, je kinderen honger hebben? Wat blijft er dan over van je normen en waarden? Misschien zijn dit wel alleen luxe uitgangspunten in een maatschappij waarin we het relatief goed hebben. De een meer dan de ander, maar toch. We lopen geen gevaar. We hoeven niet te vluchten, we hoeven niet maanden onder een zeiltje te slapen. Maar ik wil wel dat zeiltje hebben, als dit het enige is wat mij en mijn gezin kan beschermen tegen regen en wind. En u?
Waarden en normen dragen enorm bij aan het vertrouwen dat wij hebben in de maatschappij. Waarden zijn opvattingen die een groep mensen belangrijk vindt. Ze vertellen iets over hoe wij zijn georganiseerd, wat we belangrijk vinden en hoe we met elkaar omgaan. Maar ook geven ze onze grenzen aan door middel van wetten en tolerantie. Bij waarden kun je denken aan termen als ‘rekening houden met elkaar’ of ‘respect hebben voor het eigendom van anderen’.
Normen zijn regels die uit waarden voortkomen. Zo hoort bij de waarde ‘rekening houden met elkaar’ de norm (regel) dat je in de tram opstaat voor oudere mensen. Die regel staat nergens beschreven, maar is bij iedereen bekend. Toch heb ik na een weekend met een vriendin shoppen in Amsterdam wel vermoeide en zere ledematen, en tolt mijn hoofd van de indrukken. En waar laat ik al die tassen dan? Even voor de duidelijkheid: dat shoppen gebeurt één keer per vijf jaar, dus ik ben niet in topvorm.
Ik denk dat de snelheid van ons dagelijkse leven, de ontwikkelingen en de eigen verantwoordelijkheden ons opjagen tot meer asociaal gedrag. Een in het nauw gedreven kat maakt rare sprongen. Maar ook persoonlijke krenking speelt een rol. Hoeveel mensen op de werkvloer verschuiven na krenking hun normen en waarden? Ik zou ze niet de kost willen geven. Bij de waarde ‘respect hebben voor het eigendom van anderen’ horen de formele, geschreven wetten die diefstal of vernieling verbieden.
Maar tekort gedaan worden (of dit voelen) door de baas geeft loyaliteit een knauw. Het je toe-eigenen van zaken die niet van jou zijn en waarop je meent recht te hebben ligt dan op de loer. Denk eens aan een memoblok, kopieën voor persoonlijk gebruik, een vakantie boeken, surfen op het net, pennen, ideeën en uren omhangen bij het koffiezetapparaat. Het heeft wel wat weg van wraak. Compenseren van pijn. Trouwens, die kopieën worden ook zonder krenking gemaakt; opgaan in de werkmassa is ook een excuus (of de norm?).
Ik ben er trouwens wel voor om privé en zaken door elkaar te laten lopen, als de verhouding maar klopt.
Ik spreek mensen die gewoonweg niet stilstaan bij hun eigen waarden en normen, maar vooral reactief hun ding doen. ‘Wie ben ik?’, ‘Wat kan ik?’, ‘Waar sta ik voor?’ en ‘Wat wil ik nog leren?’ zijn gangbare vragen. Of het nou gaat om een loopbaanvraag, een organisatievraag of levensvragen. Normen en waarden helpen keuzes te maken en zichtbaar te maken waar je voor staat, als persoon of bedrijf. Werk je als persoon binnen een bedrijf? Doe dan alsof het om je eigen zaak gaat. Wat zou jij belangrijk vinden?
Ik wist het wel, ervan uitgaande dat je geen dekzeil nodig hebt of replica’s hoeft te stelen.
Nanda Hey